Zakopane

„Zakopane! Komuż w Polsce nieznaną jest ta nazwa! Od dziesiątków lat dążą tu corocznie tysiące i tysiące osób z bliska i z daleka (…) Jedni szukają tu zdrowia, drudzy wypoczynku, inni rozrywki, większość jednakże przybywa (…) dla Tatr i wycieczek tatrzańskich” — pisał w r. 1926 znakomity krajoznawca, M. Orłowicz. Zakopane jest jedynym większym miastem u stóp Tatr i europejskiej rangi ośrodkiem sportów górskich: turystyki, narciarstwa, taternictwa. Leży ono na wysokości 800-1130 m (centrum 835 m). Na niespełna 30000 stałych mieszkańców przypada w ciągu roku 2500000 przyjezdnych gości. Lecznictwo sanatoryjne (wczesne stadia chorób układu oddechowego) obejmuje ok. 20 sanatoriów i prewentoriów, wczasowicze wypoczywają w 130 domach wypoczynkowych, letnicy zaś w paru tysiącach will, pensjonatów i domów prywatnych. Kwitnie tu ludowy przemysł artystyczny, działają szkoły specjalistyczne: sztuk plastycznych, tkactwa artystycznego, hotelarstwa, budownictwa regionalnego i — najmłodsza — obsługi turystyki. Obszar powiatu miejskiego obejmuje 85 km2 i sięga aż po wierzchołek Świnicy (2300 m). Zakopane zawiązało się w w. XVI przez przejście na polany podgórskie osadnictwa stałego. Nazwę wymienia dokument z r. 1605, znany ze wzmianek przywilej osadniczy z r. 1578 część historyków uważa za zmyślony. Wieś leżała w okolicy starego kościoła. W w. XVIII w Doi. Bystrej powstało osiedle hutnicze, zwane Kuźnicami lub Hamrami. Po rozbiorach całe terytorium przejął jako tzw. królewszczyznę c.k. skarb austriacki, od którego w r. 1824 nabyła je wraz z dużą częścią Tatr (łącznie 18 000 morgów) spolszczona rodzina Homolaczów. Dwór mieścił się w Kuźnicach— z jego gościny często korzystali turyści. Związany z turystyką rozwój Zakopanego zaczął się ok. 1870 r. W r. 1873 powstało tu Towarzystwo Tatrzańskie (TT), które założyło „szkołę snycerską” i zbudowało opodal Krupówek własny dom klubowy (zob. d. 6a). W owym czasie podupadł zakład kuźnicki, a jego kolejny właściciel uruchomił 2 wytwórnie masy papierowej (1881 i 1884). W r. 1885 wieś uznano oficjalnie za „miejsce klimatyczne” (uzdrowisko), w 1889 nabył ją W. Zamoyski — „mąż opatrznościowy” Zakopanego, podobnie jak i T. Chałubiński, który od r. 1873 stale tu przyjeżdżał, propagując jego walory klimatyczno-lecznicze. Na okres lata ściągała pod Giewont cala polska elita umysłowa. W r. 1899 doprowadzono linię kolejową z Chabówki, w 1906 uruchomiono wodociągi. Roczna frekwencja osiągała 12000 letników i 20000 turystów, miejscowość była siedzibą klubu taternickiego (założonego w r. 1903) i narciarskiego (założonego w r. 1907), miała własne czasopisma i bogate muzeum. Na liście działaczy zakopiańskich widać wówczas m. in. nazwisko S. Żeromskiego. W r. 1925 powstała skocznia pod Krokwią, w 1926 ukończono Sanatorium Nauczycielskie, a w 1932 — sanatoria Akademickie i „Odrodzenie”. W 1. 1929 i 1939 odbyły się w Zakopanem narciarskie mistrzostwa świata FIS — przed drugimi z kolei przebudowano szereg ulic i zbudowano kolejki górskie. Miasto było ośrodkiem regionalnego ruchu góralskiego, nadal też stanowiło miejsce spotkań inteligencji, co zyskało mu nazwę „letniej stolicy Polski”. KPP prowadziła na Antałówce własny dom wypoczynkowy (d. 13), utrzymywała też w Zakopanem przygraniczne punkty kontaktowe. W czasie okupacji z miasta uczyniono wczasowisko dla hitlerowskich dygnitarzy i żołnierzy. 2 tartaki dzień i noc pożerały tatrzańskie drewno, przerabiając je na hangary i baraki lotnicze. Tu mieściła się główna na cale Podhale placówka gestapo, stąd próbowano kierować zakończoną fiaskiem akcją pozyskania górali. W styczniu 1945 r. Zakopane zostało oswobodzone. Rok 1955 przyniósł uchwałę Rządu o rozwoju miasta, zaczęto jego regulację urbanistyczną i przebudowę bazy rekreacyjnej. Ukończono hotel „Orbis-Giewont” (1955) i okazały Dom Turysty (1958), w ramach przygotowań do kolejnych mistrzostw FIS (1962) z gruntu przebudowano skocznię pod Krokwią (1958-61), a centrum otrzymało szereg ważnych inwestycji: nowy pawilon pocztowcy, dworzec PKS, arterię „Krupówki B“ (obecna al. 1 Maja) itp. Dla usprawnienia obsługi turystów powstały nowe przedsiębiorstwa turystyczne, jak np. MOSTiW „Tatry”. Nowe piękne domy wczasowe powstają na stokach Antałówki, pod Gubałówką, przy ul. 15 Grudnia. Miasto z roku na rok zmienia oblicze, a przemiany te podporządkowane są głównym jego funkcjom: rekreacji, sportowi i turystyce. Zakopane jest główną bazą polskiej turystyki tatrzańskiej. Mieści się tu jeden z najaktywniejszych oddziałów PTTK, mają swoje ekspozytury krajowe biura turystyczne i zainteresowane organizacje sportowe. Dworce dojazdowe — kolejowy i autobusowy — znajdują się w pn.-wsch. części miasta (d. 4). Do dyspozycji przyjezdnych stoi ogółem ok. 30000 miejsc noclegowych — w hotelach, domach wycieczkowych, schroniskach oraz pomieszczeniach prywatnych. Domami wycieczkowymi i schroniskami dysponuje Biuro ORT PTTK, Krupówki 37, tel. 47 07, ono też zarządza częścią kwater prywatnych ujętych w system stacji turystycznych (skierowania). Kilka schronisk, m. in. DW „Jaworzynka” w Kuźnicach (d. 10), należy do MOSTiW „Tatry”, Chramcówki 33, tel. 42 17. Ośrodek ten zawiaduje też całą bazą kwater indywidualnych (skierowania). Domy wypoczynkowe — oprócz zakładowych — znajdują się w gestii FWP i „Orbisu”. Potrzeby życia codziennego zaspokaja gęsta sieć sklepów i punktów usługowych — częściowo czynnych również w niedziele. Restauracje otwarte są na ogól do godz. 22, nocne lokale — do 24 i 3. Sprzęt turystyczny uzupełnić można w sklepie „Sport”, Krupówki 39, ew. także w wypożyczalniach PTTK, „Turysty”, TKKF i MOSTiW „Tatry”. Szczegółowe informacje praktyczne znajdzie czytelnik przy planie Zakopanego. Miasto posiada liczne zabytki i godne zwiedzenia ciekawostki (wycieczki 4-9), a także niezwykle atrakcyjne turystycznie okolice (wycieczki 10-24). Rozrywki dostarczają liczne lokale, 2 kina, foto- plastikon, Teatr im. H. Modrzejewskiej (w sali „Morskiego Oka” — miejscowy zespół amatorski, zespoły przyjezdne). W sezonach odbywają się liczne zawody sportowe, w kalendarzu zakopiańskim stałe miejsce mają imprezy takie, jak Karnawał Zakopiański czy „Jesień Tatrzańska”, od r. 1968 łączona z Festiwalem Folkloru Ziem Górskich. Zakopane jest też głównym w Polsce centrum sportów zimowych. Znajdują się tu trasy zawodnicze, 4 skocznie narciarskie, piękny Centralny Ośrodek Sportu, Turystyki i Wypoczynku. Kadra instruktorów prowadzi w otoczeniu miasta szkolenie podstawowe i dla zaawansowanych. Przy Kole Przewodników PTTK czynna jest Tatrzańska Szkoła Narciarska, o której informacji udziela jej sekretariat lub Biuro ORT PTTK. Pod Antałówką własne pólko szkoleniowe i stok z wyciągiem ma TKKF. Wszelkiego rodzaju informacji turystycznych udzielają punkty „it“ przy biurach turystycznych, większych hotelach i schroniskach. Własny punkt informacyjny prowadzi przy Rondzie TPN. Informacja telefoniczna: prognozy pogody 921; miejsca noclegowe 911. Telefon alarmowy GOPR: 34 44.