Historia Turystyki

Ruch wycieczkowy w Tatry rozwinął się najpierw ze strony Spiszą, zwłaszcza z Kieżmarku. Już w r. 1565 Beata z Kościeleckich-Łaska odbyła stąd wycieczkę bodaj do Zielonego Stawu Kieżmarskiego. Z w. XVII pochodzą pierwsze konkretne wiadomości o wejściach na łatwiejsze wysokie szczyty (1615 być może Kieżmarski, 1664 na pewno Sławkowski). W w. XVIII często już wchodzono na Krywań, niektóre szczyty Tatr Bielskich, zdobyta została też m. in. Łomnica. Po polskiej stronie Tatr, którą w r. 1769 zagrabiła Austria, pierwsze udokumentowane wejścia szczytowe pochodzą z r. 1793 (B. Hacąuet i R. Townson na Czerwonych Wierchach). W 1. 1803-05 wędrował po całych Tatrach S. Staszic, który swe podróże opisał w dziele „O ziemiorodztwie Karpatów…” (1810, 1815). Dokonał on wejść m. in. na Kołowy, Sławkowski, Krywań i Łomnicę. Żywszy ruch wycieczkowy wiązał się u nas z rozwojem uzdrowisk w Szczawnicy i Krynicy, a zainteresowania turystów koncentrowały się na Doi. Kościeliskiej, Morskim Oku oraz otoczeniu Kuźnic. Dwór kuźnicki był jakby hotelem turystycznym, w Kuźnicach oraz na Starych Kościeliskach już w 1 poł. XIX w. powstały „sanatoria”, w których kuro- wali się gruźlicy pijąc „żętycę”. Najwybitniejszymi polskimi turystami tego okresu byli B. Z. Stęczyński i L. Zejszner, drugi zwłaszcza na obszarze Tatr Zachodnich. Na Słowacji (wówczas były to jeszcze Węgry) w centrum turystyki rozwinął się założony w końcu w. XVIII Smokowiec. Ulubione cele wycieczek stanowiły wodospady Zimnej Wody, Zielony Staw Kieżmarski oraz szczyt Łomnicy, już w 1 poł. XIX w. licznie odwiedzany. Z Ważca, Bielańska lub Przybyliny wędrowano na Krywań. Turystyka wysokogórska rozwinęła się szerzej poczynając od połowy w. XIX, tak że sto lat temu ks. J. Stolarczyk mógł napisać: „byłem już na wszystkich szczytach, oprócz jeszcze Gierlachowskiego i poznałem całe Tatry”. W r. 1873 zawiązało się Węgierskie Tow. Karpackie (MKE), a niebawem i polskie Tow. Tatrzańskie (TT). Postawiły one sobie za cel rozwijanie turystyki górskiej i uprzystępnienie Tatr przez budowę schronisk i szlaków oraz opiekę nad przewodnictwem. Z Alp zaczęła przenikać ideologia i technika alpinizmu, zostały zdobyte ostatnie wybitne szczyty: Wysoka (1874), Durny (1877), Mięguszowiecki (1877), Mnich (1879 lub 80), Ganek (1895). Z Zakopanego prowadził wycieczki T. Chałubiński, którego dużą zasługą było wykształcenie zastępu świetnych przewodników góralskich.Taternictwo zimowe ambitnie zapoczątkował alpinista T. Wundt (1884, 1891). Ok. 1890 r. pojawiły się w Tatrach pierwsze narty — w Zakopanem ich pionierem był S. Barabasz, w Smokowcu — M. Szontagh. Ok. 1900 r. szeregu pierwszych wejść dokonał krakowski taternik, K. Englisch. Po r. 1900 zrodziło się taternictwo sportowe, a wraz z nim oderwanie się turysty od przewodnika-górala i atakowanie szczytów coraz to trudniejszymi drogami. W r. 1903 zawiązała się w łonie TT taternicka Sekcja Turystyczna (ST TT), w 1907 — Zakopiańskie Tow. Łyżwistów, przemianowane niebawem na Zakopiański Oddział Narciarzy (ZON), w r. 1911 przekształcony w Sekcję Narciarską TT (obecna SN PTT). Do rozwoju narciarstwa i taternictwa zimowego przyczynił się wybitnie M. Zaruski, zasłużony założyciel TOPR (1909). W eksploracji sportowej Tatr Polacy współzawodniczyli z Węgrami, nie brakowało też Austriaków i Niemców. W r. 1918, po rozpadzie Austro-Węgier, powstała Czechosłowacja. Część agend MKE przejął KĆST, jednakże przez cały niemal okres międzywojenny prym w sporcie taternickim wiedli Polacy. Swobodę ruchu po obu stronach granicy zapewniała konwencja z r. 1925. Największy rozkwit taternictwa przypada na 1. 1928-32 i wiąże się z działalnością W. Stanisławskiego, autora 50 świetnych pierwszych przejść letnich i zimowych. Żywo rozwijała się również turystyka tatrzańska, a wysoko wykwalifikowani turyści chodzili nawet na najtrudniej dostępne szczyty. Szybki rozwój narciarstwa pociągnął za sobą potrzebę budowy kolejek linowych — polskiej na Kasprowy Wierch (1935-36) i słowackiej — do Łomnickiego Stawu, a następnie i na Łomnicę (1936-40). Po II wojnie światowej nastąpił burzliwy szturm taterników polskich i czechosłowackich na najtrudniejsze nawet urwiska — tak w lecie, jak i w zimie. Ważnym dla prawidłowego rozwoju turystyki wydarzeniem stało się zawarcie w r. 1955 konwencji granicznej między Polską a CSRS, która weszła w życie 22 IV 1956 r., a w r. 1961 została wydatnie rozszerzona. Wysoki poziom osiągnęła technika ratownicza — zarówno GOPR jak i Horska służba (HS) dysponują sprzętem umożliwiającym wydobywanie rannych ze wszystkich dosłownie ścian. W masowy sport rozwinęło się narciarstwo, przede wszystkim zjazdowe. Ogólny pęd do rekreacji w górach spowodował wzrost fali turystów tak wielki, że w sezonie nie mogą jej już żadną miarą sprostać ani szczupłe schroniska, ani nieduże przecież Tatry.