W Dolinę Strążysk

Dzięki urozmaiceniu krajobrazów, bujnej szacie roślinnej i imponującemu tłu pn. ścian Giewontu, Dol. Strążysk uchodzi za najpiękniejszą z „dolinek“ reglowych, jest też chyba najpopularniejszą z nich. Długość trasy 4,5 km, 200 m wzniesienia — 1.30 godz. (1.10 godz.). Zn. czerwone. Poniżej starego kościoła od ul. Kościeliskiej (d. 6b) odchodzi 20a prosto na pd. ul. Kasprusie, wiodąca przez osiedle tej nazwy, należące do najstarszych w Zakopanem. 0,2 km willa „Murań”, w której w r. 1906 odbył się V Zjazd SDKPiL z udziałem J. Marchlewskiego i F. Dzierżyńskiego (tablica pamiątkowa). Niektóre zagrody góralskie zachowały dawny charakter. W zbudowanym w r. 1860 domu słynnego przewodnika K. Bachledy (nr 18) zamieszkiwali K. Tetmajer i F. Hoesick. Pod nrem 14b Technikum Tkactwa Artystycznego, założone w r. 1883 przez H. Modrzejewską i T. Chałubińskiego, jako „Szkoła Koronkarska”. 0,4 km w obniżeniu po lewej *willa „Atma”. W 1. 1930-36 mieszkał tu stale największy po Chopinie kompozytor polski — K. Szymanowski, odwiedzany przez liczne ówczesne znakomitości. 0,5 km budynek dawniejszej fabryki nart, która produkowała ich do 35 000 par rocznie. Od wsch. dochodzi ul. Orkana, przeprowadzona w r. 1930 (dojście z centrum 10 min.). 0,6 km przedszkole „Czerwony Dwór” w domu zbudowanym w r. 1902 przez witkiewiczowskiego cieślę, W. Roja, dawniej zw. „Władysławką”. W 1918-19 mieszkał w nim S. Żeromski. Od zach. grzbiet Lipki, kiedyś popularny teren sportów zimowych. Ulica (zbudowana w 1. 1969-71) ma tu już nazwę Strążyskiej i wiedzie prosto ku szerokiej ścianie Giewontu (1894 m), stopniowo zapadającej za bliższe wierchy reglowe. 2,5 km „Roma” (896 m — 40 min., 4-35 min.). Popularna restauracja z cygańską orkiestrą, czynna do godz. 24. Szeroka droga bita, zbudowana w 1. 1893-94, wprowadza w Doi. Strążysk. Dolina ta ma 3 km długości i 3,8 km2 powierzchni. W jej zboczach występują 2 szerokie pasy odpornych na wietrzenie dolomitów triasowych, rozdzielone strefą miękkich skał, w której powstało rozszerzenie mieszczące polanę Strążyska. Polana wywodzi nazwę od słowa „strąga” — zagroda służąca do dojenia owiec. Jako „szałasy pod górą Gewont” wymienia ją dokument z r. 1605, jako „hala Gewont Strążyska nazwana” pojawia się w nadaniach z 1. 1669 i 1676. W XVIII w. czyniono tu poszukiwania górnicze — w okolicy Trzech Kominów jeszcze w połowie w. XIX widać było ślady po hucie żelaza. W r. 1874 z jednej ze skał spadł 9-letni wówczas K. Tetmajer, którego w locie chwycił S. Goszczyński. W latach międzywojennych Małopolskie Towarzystwo Rolnicze założyło w Doi. Strążysk jeden ze swych wzorowych szałasów. 150 m od „Romy” mostek na potoku Młyniska, płynącym przez *gąszcze pachnących lepiężników, które tu już w marcu witają wiosnę. 3 km kwiecista polana Młyniska (915-940 m). Leśniczówka TPN, założona w r. 1894 przez W. Zamoyskiego. Od zach. opada ubocz Samkowej Czuby (1191 m), którą porastają unikalne już w Tatrach lasy bukowo-jodłowe, kiedyś typowe dla regla dolnego. Droga wznosi się łagodnie raz po raz przekraczając potok. Z zach. zbocza wystrzelają oryginalne turniczki *Trzech Kominów, zbudowane z dolomitu, kiedyś zw. Dziadami, Chłopkami lub Płaczkami. Ok. 1910 r. chętnie trenowali na nich taternicy. W tej części doliny stała altana TT z r. 1886, przeniesiona w r. 1895 z polany Młyniska, odbudowana w r. 1907. 3,5 km pochyła kaskada na potoku, po prawej skałka z tablicą (1897) i medalionem z popiersiem (1899) czeskiego polonofila, E. Jelinka. Medalion wyrzeźbił uczeń L. Wyczółkowskiego, T. Breyer. Na pd. zakrywa pół nieba przepyszny mur Giewontu. Po prawej wznosi się w nim Mały Giewont (1728 m), Skały (1377 m). Ma ona 1,6 km długości i 0,85 km2 powierzchni. Zachowały się w mej drzewostany dolnoreglowe — m. in. bukowe. Wygodna droga wiedzie ku pd. zach. łagodnie się wznosząc. Od wsch. ciągnie się grzbiet Spaleniec, od zach. — Grześkówki (w górze piękne dolnoreglowe buczyny karpackie). Wysoko na pd. majaczy szczyt Giewontu (1894 m), który niebawem chowa się za grzbiet bliższej Sarniej Skały. Lasy jodłowe z domieszką świerka. 3,3 km kaskada na 3-metrowym progu. Dolina spiętrza się nieco i na wysokości 930 m rozwidla w 2 odnogi. Szlak schodzi w odgałęzienie orograficznie prawe (pd.-wsch.), trzymając się suchego zwykle łożyska potoku. Zakos w lewo wyprowadza do stóp otoczonej starymi bukami baszty skalnej, w której zachyle kryje się otwór jaskini (ok. 1010 m). 3,5 km Dziura. Od „Romy“ 30 min. (|25 min.). Jaskinia wytworzyła się w skale wapiennej, tkwiącej wśród dolomitów. Była jedną z dwu w Tatrach jaskiń liczniej zwiedzanych już w połowie XIX w. Przedsionek oświetla okno skalne na wysokości 9 m, którym jesienią sypią się do wnętrza liście buków. Dno opada stromo w dół (ślisko), a jaskinia rozszerza się w przestronną ciemną komorę (konieczne światło). Pod tylną ścianą wybito przy poszukiwaniach geologicznych szybik. Całkowita długość jaskini wynosi 50 m. Czech K. Dróż zwie ją w r. 1894 „Zbójnicką Jamą”, miał się w niej bowiem ukrywać mieszkający opodal wylotu dolinki zbójnik W. Mateja.