Krupówki — ul. Kościeliska

Wycieczka przez najstarszą i zabytkową część Zakopanego, w dużej części zachowaną w rezerwatowym stanie. Interesujący folklor góralski, piękne widoki na Tatry. Wylotowa trasa w Tatry Zachodnie. Autobusy PKS. 2 km — 35 min. Z centrum Zakopanego w dół ul. Krupówki. Z obydwu stron sklepy i urzędy. Po prawej stronie schronisko PTTK „Staszeczkówka“, zbudowane pod koniec XIX w. jako pensjonat przez zamożnych górali Staszeczków (mieszkiwał tu m. in. K. Tetmajer). W lewo mostek, a za nim budowle Dworca Tatrzańskiego, Muzeum Tatrzańskiego (d. 9) oraz najstarszego pawilonu dawnej Szkoły Przemysłu Drzewnego. W Dworcu Tatrzańskim mieszczą się biura Oddziału PTTK oraz Zarząd GOPR i centrala jego Grupy Tatrzańskiej (tel. 3444). W godz 15.30-21 czynny jest Klub Turysty. U wejścia tablica K. Bachledy (1948), na tylnej ścianie tablica upamiętniająca akcję GOPR w Doi. Zuberskiej w r. 1945. Pierwszy budynek Dworca Tatrzańskiego („Kasyna”) zbudowało TT w r. 1882 i powiększyło w 1. 1892-93. W r. 1900 spłonął on w czasie balu — wraz z cenną biblioteką. Obecny gmach powstał w r. 1903, a w 1. 1931-32 został odnowiony. Budynek mieszczący Technikum Budowlane i warsztaty Liceum Sztuk Plastycznych pochodzi z 1. 1882-83, piętro dobudowano w r. 1895. (Licea te wyrosły z założonej w r. 1876 przez TT „Szkoły Snycerskiej”, w 1878 upaństwowionej i przeorganizowanej.) Niżej po prawej stronie Krupówek neoromański kościół parafialny projektu znanego architekta J. P. Dziekońskiego (fundamenty 1877-80, mury i wieża 1880-96). Boczna kaplica fundacji Z. Gnatowskiego (1900) otrzymała wystrój góralski wg proj. S. Witkiewicza (rzeźby J. Nalborczyk, W. Brzega). Kroniki notują walkę księży ze stylem góralskim w kościele. Na rogu Krupówek i ul. Nowotarskiej (d. 8) stoi dawny hotel „Pod Giewontem” — pierwszy z hoteli zakopiańskich. Powstał on z restauracji Staszeczka (początki 1875), stale stołował się w nim J. Kasprowicz, który w r. 1900 tu odczytał L. Staffowi rękopis swojej „Pieśni wieczornej” (Staff: „Janku, napisałeś genialną rzecz”). 0,4 km most na potoku Młyniska — niegdyś punkt zborny prze- 6b wodników tatrzańskich. Ulica załamuje się ku pd. zach. i przyjmuje nazwę ul. Kościeliskiej. Z lewej pełne gwaru targowisko góralskie, ‘ w prawo dojście do stacji kolejki na Gubałówkę (d. 15 — samochody wjeżdżają od ul. Nowotarskiej). 0,5 km w lewo odchodzi d. 20. 100 m dalej szarzeje wśród drzew stary kościół, zbudowany przez górali w r. 1847, powiększony w 1. 1850-51 z dodaniem wieży. Wyposażenie wnętrza wykonał głównie W. Kulach, rzeźbiarz-amator z Gliczarowa. Obok kościółka kaplica fundacji P. Gąsienicy, powstała w 1. 1806-20, gruntownie odnawiana w r. 1938 i w latach powojennych. Obok rozciąga się **stary cmentarz, zw. Pęksowym Brzyzkiem, już w r. 1931 uznany za zabytek kultury narodowej. Spoczywa tu większość dawnych przewodników i ludzi zasłużonych dla Zakopanego i Tatr (J. Wala starszy, M. Sieczka, ks. J. Stolarczyk, J. Sabala, T. Chałubiński, S. Witkiewicz, W. Orkan, J. G. Pawlikowski, K. Stryjeński, K. Makuszyński, J. Długosz, T. Zwoliński i wielu innych). Kamienny nagrobek upamiętnia śmierć H. Marusarzówny, zamordowanej przez Niemców w r. 1941. Symboliczny grób M. Zaruskiego powstał w r. 1971. Cmentarz można zwiedzać w godz. 8-20 (zimą 8-18). Za kościołem i dawną plebanią odchodzi w prawo ul. Kaszelewskiego 6c (d. 17). W domu „U Wnuka“, gdzie już w r. 1870 mieściła się pierwsza oberża zakopiańska, urządzono stylową kawiarnię regionalną. Dalszy ciąg ul. Kościeliskiej tworzy odcinkami naturalny **park etnograficzny, obrazujący zabudowę Zakopanego typową dla w. XIX. Ocienione jesionami stoją piękne parterowe chaty o prostych podziałach na rozdzielone sienią izby czarną i białą z przylegającą komorą, opatrzoną małym okienkiem. Jako najwartościowsze wymieniają katalogi domostwa 8, 11-13, 23, 26, 31, 37-45, 52, 56, 66, 73, 76, 78. Przy ulicy tej mieszkali słynni przewodnicy góralscy m. in. W. Roj, Sz. Tatar, M. Sieczka. 300 m od kościółka po prawej bramka do willi „Koliba”, pierwszej budowli w stylu zakopiańskim, zaprojektowanej w r. 1891 przez S. Witkiewicza dla miłośnika góralszczyzny, Z. Gnatowskiego. Wzniesiona w 1. 1892-93, przez późniejszą dobudowę skrzydła została ona pozbawiona pierwotnych proporcji. 1 km „Strug” — warsztaty Państw. Liceum Sztuk Plastycznych. Przyst. PKS. W lewo wiedzie ul. Za Strugiem do campingu SN PTT na Lipkach (400 m, tel. 45 66). U wylotu ulicy kuźnia artysty ludowego M. Biemacika (zwiedzanie w poniedziałki i soboty w godz. 10-16). 3 km pełna secesyjnych ozdób willa „Cicha”, dawniej zw. „Sobczakówką”, w r. 1892 mieszkał w niej S. Żeromski, bywała tu podobno M. Skłodowska-Curie. 1,6 km z prawej dawny dom J. Sieczki, w którym w r. 1866 zamieszkał J. I. Kraszewski, a w 1873 zatrzymała się H. Modrzejewska. Do centrum można wrócić autobusem (przystanek „Skibówki I“) lub w lewo dojść do Drogi pod Reglami (d. 18). Ciekawy wariant powrotu stanowi droga wiodąca podnóżami Gubałówki, do której od domu z tablicą Kraszewskiego wiedzie boczna uliczka przekraczająca Cichą Wodę. Z drogi otwierają się piękne widoki na Regle i Tatry Zachodnie. Poniżej kościoła ks. Jezuitów łączy się ona z d. 17. Cała wycieczka zajmuje 1.15 godz. (nie licząc zwiedzania).