Budowa geologiczna

Tatry są stosunkowo młodymi górami fałdowymi, podobnie zresztą jak cały system alpejski, do którego geologicznie przynależą. Główny ich zrąb tworzy tzw. trzon krystaliczny, w którego skład wchodzą granity oraz starsze od nich skały metamorficzne (gnejsy, amfibolity, łupki itp.). Z granitów zbudowane są Tatry Wysokie, ze skał metamorficznych (w tym również dwóch pasów granitu) — większa część grzbietu Tatr Zachodnich oraz ich pd. stoki, od strony Kotliny Liptowskiej ścięte potężną strefą uskokową. Tatry Bielskie, grupa Siwego Wierchu, reglowe przedgórza Tatr Wysokich, wreszcie pokaźne partie pn. stoków i grzbietu głównego Tatr Zachodnich wymodelowane zostały w skałach osadowych, przede wszystkim wapieniach i dolomitach. Skały te powstawały w różnych okresach — od permu poczynając — głównie na dnie mórz; alpejskie ruchy górotwórcze spowodowały ich pofałdowanie i przesunięcie z pd. na pn. w postaci wielkich płaszczowin i łusek, częściowo ponad trzonem krystalicznym. Najdalszą drogę odbyła płaszczowina reglowa górna, za mniej więcej autochtoniczną uważana jest tzw. seria wierchowa, obejmująca m. in. Szeroką Jaworzyńską, Czerwone Wierchy, Kominiarski Wierch i Osobitą. W trakcie tych wielkich przepchnięć mas skalnych od trzonu krystalicznego oderwały się płaty granitów i skal metamorficznych, które uległy wtłoczeniu na młodsze od siebie skały osadowe, tworząc „wyspę krystaliczną Goryczkowej” (por. d. 59a) oraz „czapki” w masywach Czerwonych Wierchów i Szerokiej Jaworzyńskiej. W dzisiejszej rzeźbie Tatr wyraźnie uwidacznia się ich wewnętrzna budowa. Szczyty uwydatniają zwykle masywne bloki skał, żleby i przełęcze — linie spękań tektonicznych. Decydujący wpływ wywarła tu też epoka lodowa, w której trakcie większość obszaru pokrywały lodowce — w 3 łub nawet 4 nawrotach. W zboczach powstały stromościenne kotły (cyrki, kary), plioceńskie doliny rzeczne uległy przeobrażeniu w żłoby lodowcowe o przekroju poprzecznym w kształcie litery „U”, wskutek różnic w intensywności żłobienia (proporcjonalnej do masy lodu) dna dolin bocznych zawisły nad dolinami głównymi, podcięte progami 50-150 m wysokości (np. Buczynowa, Dzika, Ciężka). Dna żłobów dolinnych pokrył materiał morenowy, który w wielu miejscach zachował postać walów czołowych (Morskie Oko), bocznych (Kalatówki) lub środkowych (Drygant). Przegłębione dna niektórych kotłów, gdy ok. 10000 lat temu ustąpiły ostatnie lody, wypełniły cudowne tatrzańskie jeziora.

Author: bingobongo.pl